У карціннай галерэі Пухавіцкага раённага краязнаўчага музея адкрылася выстаўка «Мясціны Якуба Коласа».
Адрас творчага праекта зусім не выпадковы. Пухаівччына цесна звязана з жыццём і творчасцю народнага песняра Беларусі.
Расказвае навуковы супрацоўнік раённага краязнаўчага музея Аляксандр Прановіч:
— На днях правёў адразу ці не дзесяць экскурсій для школьнікаў, якія зараз адпачываюць на летніх канікулах розных установах. І, канешне ж, для многіх было адкрыццём, што аўтар «Новай зямлі», які нарадзіўся на Стаўбцоўшчыне, цесна звязаны з нашым краем. Пухавіччыну Колас адкрыў яшчэ на пачатку 1930-х гадоў. Разам з сям’ёю адпачываў у нашых пухавіцкіх вёсках, хутарах. Гэтыя мясціны ўвайшлі ў літаратурна-мастацкую памяць дзякуючы яго творам, — Талька, Вусце, Балачанка, Падбярэжжа, Беразянка, Загібелька. На Пухавіччыне Колас напісаў паэму «Міхасёвы прыгоды». І цалкам лагнічна, што да 140-годдзя з дня нараджэннгя Якуба Коласа мы адкрылі мастацкую выстаўку. «У праекце «Мясціны Якуба Коласа» прадстаўлены работы членаў Беларускага саюза мастакоў Віктара Барабанцава, Мікалая Валынца, Леаніда Гоманава, Мікалая Мішчанкі, Івана Ціханава, Барыса Рэпіна і фотамастака Анатоля Сяргеева.
Углядаешся ў творы, якія народжаны ў розныя гады, — і разумееш ступень пранікнення іх аўтарамі ў свядомасць геніяльнага мастака слова. Віктар Барабанцаў так пракаменціраваў настрой, з якім ён аглядаў коласаўскія мясціны: «Мне здаецца, што пяшчотная прырода, унікальны геаграфічны ландшафт пеставалі коласаўскае натхненне самым надзвычайным чынам. Пухаівччына — трывалы, шырокі масток пранікнення ў паэзію народнага песняра Беларусі...»
Дарэчы, у Мар’інай Горцы у межах прасторы карціннай галерэі прадстаўлены сотні мастацкіх прац з калекцыі Пухавіцкага краязнаўчага музея. Музейшчыкі за многія гады працы сабралі ўнікальную калекцыю — і жывапісу, і графікі, і нават скульптурных твораў. Ёсць тут работы
Анатоля Бараноўскага, Аляксея Марачкіна, дзесяткі карцін і малюнкаў перыяду Вялікай Айчыннай вайны Генрыха Бржазоўскага, сапраўдная калекцыя работ Міколы Мішчанкі, Леаніда Гоманава, малюнкі Сяргея Каткова, карціны Хведара Ладуцькі, Барыса Рэпіна, Аляксандра Пашкевіча, Мікалая Валынца, іншых жывапісцаў, графікаў.
... Асабліва ўважлівыя пухавіччане да мастацкіх здабыткаў землякоў. Не толькі збіраюць іх працы, але і праводзяць вялікую працу па ўшанаванню памяці, адзначаюць юбілеі ўраджэнцаў Пухавіцкага краю, займаюцца мемарыялізацыяй мясцін, звязаных з майстрамі выяўленчага мастацтва.
Кастусь ЛЕШНІЦА, Звязда
Каляндар Якуба Коласа. Як беларускі класік уяўляў дні тыдня
У кнізе асабістага сакратара Якуба Коласа Максіма Лужаніна «Колас расказвае пра сябе» ёсць цікавы эпізод. Колас распавядае Лужаніну пра сваё дзяцінства, як бацька прывучаў іх да таго, што ў нядзелю нельга ні шыць, ні секчы, наогул нічога рабіць — расказваў байку, як некалі нядзеля была жывая і хадзіла па зямлі, і была ўся зрэзаная-сколатая ад таго, што людзі працуюць, а на ёй застаюцца раны ад іх інструментаў.
І Колас прызнаўся сакратару, што ад таго часу кожны дзень тыдня ўяўляе ў пэўным вобразе. Давайце ж пагартаем разам з класікам ягоны каляндар.
Нядзеля
«Нядзеля — поўная шпулька белых нітак. Відаць, таму, што маці ў гэты дзень не бралася за шытво і не адрывала нітак, а застаўляла сваю скрыначку з голкамі, гузікамі і шпулькамі высока на паліцу».
Часта Колас называе гэты дзень тыдня ласкава — «нядзелька». У яго нават твор такі ёсць 1922 года напісання — «Святая нядзелька», у якім Колас пераказвае пачутую ад бацькі казку пра нядзелю.
У паэме «Новая зямля» ёсць сакавіты раздзел «Раніца ў нядзельку»:
«Дзень быў святы.
Яшчэ ад рання
Блінцы пякліся на сняданне»
А ў апавяданні «Сірата Юрка» аўтар шкадуе героя: «І не адзін раз, бывала, у нядзельку вечарам, калі бацькі вернуцца з рынку і накупляюць сваім дзеткам і абновак, і ўсялякіх гасцінцаў, з зайздрасцю пазіраў Юрка на радасць сваіх таварышаў, стоячы збоку ад іх, бо і дзеці дзеляцца гасцінцамі толькі з тымі, ад каго самі могуць атрымаць гасцінцы».
Панядзелак
Гэты дзень Колас параўноўваў з нядзелькай:
«Панядзелак — такая самая шпулька, але без нітак.
Гэта ўяўленне таксама можна растлумачыць. Пустыя шпулькі звычайна аддаваліся мне, я качаў іх па падлозе або разразаў, надзяваў на дубчык колцы і майстраваў нешта накшталт цялежкі. Найчасцей шпулькі траплялі да мяне пасля нядзелі, калі маці бралася за шытво, перастаўляла сваю скрыначку з паліцы на лаву».
Сумны гэта быў дзень ва ўяўленні Коласа, звязаны з працай і непрыемным шляхам... Герой рамана «На ростанях» настаўнік Лабановіч мусіць у панядзелак везці сваіх вучняў вёрст за пяцьдзясят на экзамены. Прыгажуня Ядвіся, у якую Лабановіч закаханы, у панядзелак павінна ад'ехаць.
Аўторак
«Аўторак — на гліняным белым кубку сіняя плямка — фабрычная марка.
Мы пасцілі не толькі ў пятроўку ці ў піліпаўку, а і кожную сераду і пятніцу. Такім чынам, аўторак быў перадпосным днём. Маці ўвечары прыносіла з прыгрэбкі вялікую гладышку малака і налівала нам. Асабліва смачна пілося малако з белага кубка, адзінай крамнай пасудзіны ў нашай хаце».
Менавіта ў аўторак малады настаўнік Лабановіч, поўны энтузіязму, хоча пачаць сваю працу ў школе, хоць святар Кірыл раіць не спяшацца: «Вы думаеце, яны, гэта быдлё, зразумеюць, што вы для іх будзеце старацца, вучыць іх?» А ў вершы «Каля парога», напісаным у 1909 годзе ў Мінскім астрозе, турэмнік праганяе маці, якая прыйшла адведаць свайго сына-вязня:
«Ці няможна бачыць сына?
Я здалёк, саколік!
— Апазнілася, старая,
Прыхадзі ў аўторак»
Серада
«Серада — драўлянае біла на ложку (з клапамі ў шчылінах)» — так Якуб Колас вызначыў сваю асацыяцыю з гэтым днём тыдня.
«Каб уся работа не спіралася на суботу, маці пачынала апратваць хату з палавіны тыдня. Выносіла на двор пасцельныя бэбахі і, пакуль яны ветралі на плоце, грэла ваду і залівала кіпнем ложкі. Такі малюнак жыве ў маёй памяці.
Але нехта з братоў, ці не Уладзя, пярэчыць, кажа, што ласткоўская хата была чыстая, без гэтых непажаданых жыхароў. Калі гэта праўда, не ведаю, чым падмацаваць сваё ўяўленне. Можа, бачыў я такое выпарванне ў чыёй другой хаце. Можа, дзе ў іншым месцы заўважыўся нячысты ложак з клапамі ўсярэдзіне. А па гукавым падабенстве слова «сярэдзіна» я пачаў звязваць з серадою».
У творах Коласа амаль не сустракаецца згадак пра сераду, а вось у ягоным лісце, адасланым 11 мая 1943 года з Масквы жонцы, Марыі Дзмітраўне, у Ташкент, гаворыцца: «Дарагая Маруся! ...Мне трэба выступіць 16-га на радыё, у нядзелю. А паязды адгэтуль ідуць у суботу і ў сераду. Серада прыпадае на 19-ае мая. К гэтаму дню і буду рыхтавацца да выезда».
Чацвер
«Чацвер — адвёртка з ручкаю.
У бацькі была добрая паляўнічая стрэльба, а ў дзядзькі Антося зусім благенькая. Ён заўсёды корпаўся з ёю: то курок туга ходзіць, то якая другая прычына. Стрэльба гэтая моцна рвала і тузала, і звычайна пасля палявання ў дзядзькі пабольвала плячо і адна шчака была падышоўшы, як пампушка. Аднак яму ўдавалася тое-сёе ўпаляваць, вельмі метка страляў...
Дык вось, паляўнічым днём у дзядзькі лічылася пятніца, а напярэдадні ўвечары рабілася генеральная праверка і падрыхтоўка стрэльбы: чыстка, разборка. Мы не адступаліся ад майстра і, вядома, заміналі яму. Тады дзядзька браўся за адвёртку і настаўляў каму-небудзь у жывот: «От я зараз падкручу табе пуп, каб добра страляў увесь тыдзень, ад чацвярга да чацвярга».
Чацвер згадваецца ў трылогіі «На ростанях» неаднойчы: «Але, «што не ўдалося цяпер, тое ўдасца ў чацвер», — паўтарыў Лабановіч прыказку дзядзькі Марціна, — верыць народ, што прыйдуць лепшыя дні».
Пятніца
«Пятніца ўяўлялася як прыклад паляўнічай стрэльбы».
З гэтай асацыяцыяй звязаны ўражлівы выпадак. Аднойчы дзядзька Антось прынёс з палявання некалькі птушак. Адна аказалася недастрэленай.
«Дзядзька падняў яе за крылы і ўдарыў галоўкаю аб прыклад. Птушка абмякла і дайшла. Я кінуўся да дзядзькі з кулакамі, закрычаў, заплакаў: «Ты гэтак можаш і нашага пеўня забіць! Ты сабе страляй у птушкі, але не бі іх галавою».
Гучаць згадкі пра гэты дзень тыдня ў творах даволі часта:
«— У вас сем пятніц на тыдні! — сказала Ядвіся». Менавіта ў пятніцу Лабановіч дамаўляецца са сваім сябрам Янкам на віртуальнае спатканне — стаць кожны ў сваёй вёсцы на гары і махаць адзін аднаму.
Субота
«Нарэшце — субота. Гэты дзень я ўяўляў як верхні абрэз халяў у мужчынскіх ботах. У суботу ўсюды крыху раней канчалася праца. Каб чалавек паспеў схадзіць у лазню, змыць грахі, што назбіраліся за тыдзень, і, чысценькі, кіраваўся ў царкву, на вячэрню...
Даставаў наш дзядзька свае заслужаныя боты з юхтовымі халявамі і гамбургскімі перадамі. Усё адны і тыя ж служылі яму на працягу многіх год. Не таму, што былі моцныя, а проста насіліся на кійку за плячыма, як кажа стары жарт. Але як старанна ні начышчаў іх Антось, зверху халяў заставалася крыху рудаватая палоска».
Згадваецца гэты дзень тыдня і ў «Новай зямлі»:
«Прыйшла вялікая субота,
Даўно прыпынена работа,
І ўжо пад вечар сама хата
Была прылучана да свята».
Няхай жа творы класіка абудзяць у вас фантазію, і вы складзяце свой каляндар.
Людміла РУБЛЕЎСКАЯ, Звязда